مذاکرات هسته یی از نیویورک تا لوزان

تهران-ایرنا- نگاهی تاریخی-تحلیلی به گفت و گوهای هسته یی از نشست نیویورک در مهرماه 1392 تا نشست لوزان در فروردین ماه امسال از برداشته شدن گام های رو به جلو یکی پس از دیگری حکایت دارد؛ گام هایی که امید به حل و فصل کامل موضوع هسته یی ایران را دوچندان کرده است.

انتخابات ریاست جمهوری 1392 خورشیدی در ایران صفحه ی تازه یی را در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران ورق زد. رویکرد تعامل گرای دولت تدبیر و امید باعث شد موضوعی که بیش از 12 سال بر مناسبات ایران و غرب سایه افکنده و باعث تیرگی روابط شده بود به پایان خوش خود نزدیک تر شود.

تیم دیپلماسی ایران به منظور شفاف سازی از فعالیت های هسته یی خود و رفع نگرانی های ساختگی طرف غربی و نیز رفع تحریم ها قدم به میدانی گذاشت که بیرون آمدن از آن همراه با کسب موفقیت کار بسیار دشواری بود؛ امری که جدا از تبحر و کاردانی، صبر و شکیبایی فزاینده یی را می طلبید.

در این مسیر، گفت و گو و رایزنی به عنوان مهم ترین و تنها ساز و کار برای حل و فصل موضوع هسته یی ایران از سوی مقام های کشورمان دنبال شد تا بلکه ضمن شکل گیری اعتماد متقابل، فضا برای توافقی برد-برد فراهم شود؛ توافقی که هم رفع نگرانی های طرف غربی را مدنظر داشته باشد و هم برنامه ی هسته یی صلح آمیز ایران را به رسمیت بشناسد و به عمر تحریم های ظالمانه که از چهار سو بر کشور ما تحمیل شده بود پایان دهد.

بدین منظور، اوایل مهرماه 92 گفت و گوهای ایران و 1+5 (شامل روسیه، آمریکا، چین، فرانسه، انگلیس و آلمان) در حاشیه ی شصت و هشتمین اجلاس مجمع عمومی سازمان ملل متحد در نیویورک کلید خورد. این نشست اولین دور از گفت و گوهایی بود که خود زمینه ساز رایزنی های بعدی شد و به عبارتی دیگر سنگ بنای مذاکره های بعدی را بنا نهاد.

به دنبال نشست نیویورک، طی 2 ماه سه دور نشست میان تیم هسته یی ایران و 1+5 در ژنو صورت گرفت که در نهایت سوم آذرماه همان سال در نشست «ژنو3» توافقنامه ی اولیه ی ژنو یا همان «برنامه ی اقدام مشترک» از سوی ایران و 6 قدرت جهان امضا و گفت و گوها وارد فاز تازه یی شد.

این توافق حق غنی سازی پنج درصدی را برای ایران به رسمیت شناخت و ایران نیز متعهد شد ضمن اکسید و نیز رقیق کردن اورانیوم های ذخیره شده ی 20 درصدی خود، محل جدیدی برای غنی سازی ایجاد نکند و به بازطراحی رآکتور آب سنگین اراک با هدف کاهش میزان پلوتونیوم اقدام کند. غرب نیز همزمان برخی از تحریم ها را تعلیق کرد و متعهد شد به موازات همکاری های طرف ایرانی از بار تحریم ها بکاهد ضمن این که تحریم جدیدی علیه ایران صورت نگیرد.

پس از امضای توافق ژنو که در آن مقرر شده بود مذاکرات تا بیست و نهم تیر ماه 1393 (بیستم ژوییه 2014) -یعنی به مدت 6 ماه- به توافق جامع بیانجامد 6 دور نشست در وین برگزار شد. نشست «وین 6» آخرین دور از گفت و گوهای رسمی میان ایران و گروه 1+5 در این مهلت نخست بود که به رغم برخی پیشرفت ها، بدون نتیجه نهایی (دستیابی به توافق جامع) پایان پذیرفت.

در پایان ضرب الاجل 6 ماهه ی نخست آشکار شد که اختلاف ها بیش از آن است که تصور می شود و برخی از مسایل اختلافی از جمله میزان، سطح و ابعاد غنی سازی ایران، برنامه ی زمان بندی اجرای توافق نهایی و رفع تحریم ها و نیز تاسیسات آب سنگین اراک و فوردو به قوت خود باقی ماندند. در نتیجه مذاکرات برای چهار ماه دیگر یعنی سوم آذرماه 1394 (بیست و چهارم نوامبر 2014) تمدید شد. 2 طرف رسیدن به توافق جامع را بسیار نزدیک می دیدند شاید همین امر باعث شده بود ضرب الاجل چهار ماهه را برای رسیدن به توافق نهایی کافی بدانند.

با از سرگیری مذاکره ها، بیست و هشتم شهریورماه 93 نیویورک به عنوان نخستین ایستگاه گفت و گوها در مهلت تعیین شده ی چهار ماهه ی دوم و نیز به عنوان میزبان هفتمین دور از گفت و گوهای ایران و 1+5 بعد از توافق ژنو تعیین شد. در پی آن نشست وین (بیست و چهارم مهر)، نشست مسقط (هجدهم تا بیستم آبان) و در نهایت گفت و گوهای وین (بیست و هفتم آبان) به عنوان دهمین دور از مذاکره ها نمایندگان ایران و 6 قدرت جهانی را به پای میز رایزنی کشاند.

این بار نیز همانند قبل با وجود پیشرفت های قابل ملاحظه و گام های رو به جلو، مذاکره ها البته برای هفت ماه یعنی تا نهم تیرماه 1394 (سی ام ژوییه 2015) تمدید شد و اختلاف نظر بر سر مسایلی چون ظرفیت و میزان غنی سازی و نیز موضوع تحریم ها و بازه ی زمانی لغو آن ها به آینده موکول شد. اینجا بود که برای سهولت کار 2 طرف توافق کردند در بازه ی زمانی چهار ماهه ی نخست یعنی تا سی و یکم مارس 2015 (یازدهم فروردین 94) به چارچوبی سیاسی نایل شوند و سه ماه آخر، وقت خود را صرف حل و فصل مسایل فنی و حقوقی کنند.

شروع ضرب الاجل هفت ماهه با یازدهمین دور از گفت و گوها در ژنو همزمان شد که این نشست آخرین دور از نشست های هسته یی در سال 2014 میلادی بود. نشست بعدی (دوازدهمین دور گفت و گوها) که نخستین دور گفت و گوها در سال 2015 قلمداد می شد نیز در همین شهر برگزار شد.

در این فرصت باقی مانده ایران و قدرت های جهانی از هر فرصتی برای نزدیک تر کردن خواسته های خود استفاده می کردند از این رو بعد از دوازدهمین دور گفت و گوها تیم هسته یی ایران با برخی از اعضای 1+5 روزهای سوم و چهارم بهمن ماه در حاشیه ی اجلاس «مجمع جهانی اقتصاد» در شهر داووس سوییس و نیز نهم بهمن ماه در استانبول ترکیه دیدار و گفت و گو کردند که این امر موجبات تسریع گفت و گوها را فراهم کرد و کاهش فاصله ی میان خواسته های 2 طرف را به دنبال داشت.

سیزدهمین نشست اول اسفند 93 در ژنو و چهاردهمین دور از گفت و گوها نیز یازدهم همین ماه باز هم در ژنو برگزار شد. نشست لوزان» سوییس بیست و چهارم اسفند به عنوان پانزدهمین نشست و آخرین دور از گفت و گوها در سال 1393 و سرانجام آخرین دور از گفت و گوها نیز پنجم فروردین به عنوان نخستین دور از گفت و گوها در سال نو خورشیدی (1394) بار دیگر در لوزان برگزار شد.

پایان نشست دوم لوزان با پایان ضرب الاجل چهار ماهه برای رسیدن به تفاهم و چارچوب کلی در ابعاد سیاسی، فنی و حقوقی همزمان شد؛ تفاهمی که زیربنای توافق جامع خواهد بود. بعد از این دور از گفت و گوها که 9 روز به طول انجامید 2 طرف بیانیه یی مشترک صادر کردند؛ بیانیه یی که خود حاوی مجموعه یی از راه حل ها و به عبارتی چارچوب کلی و مبنای سند نهایی مذاکره ها محسوب می شد.

بر اساس بیانیه ی 2 طرف برای برخی از موضوع های مورد اختلاف از جمله میزان، سطح و ابعاد غنی سازی ایران، رآکتور آب سنگین اراک، تاسیسات فردو، تحریم های غرب و غیره به راه حل مشترک دست یافتند و در نتیجه چارچوب کلی برای رسیدن به توافق جامع در تیرماه بدست آمد.

در کنار نشست های نفس گیر و پیچیده با اعضای 1+5 اما ایران با آژانس بین المللی انرژی اتمی همکاری نزدیکی داشت؛ نهادی که کار نظارت و راستی آزمایی از فعالیت های هسته یی ایران را بر عهده دارد. حتی نخستین گزارش فصلی آژانس در چهاردهم نوامبر 2013 (بیست و سوم آبان 92) و قبل از توافق ژنو مبنی بر این که ایران در سه ماه گذشته فعالیت های هسته یی خود را گسترش نداده است تمایل ایران به همکاری با این سازمان بین المللی و همچنین تاکید بر فعالیت های صلح آمیز هسته یی خود را بیش از پیش آشکار ساخت.

همکاری تهران با آژانس بعد از طرح اقدام مشترک به طور فزاینده یی افزایش یافت و 10 گزارش ماهانه و فصلی انتشار یافته از سوی «یوکیا آمانو» مدیر کل این نهاد مبنی بر نبود انحراف در برنامه ی هسته یی ایران مهر تاییدی بر فعالیت های صلح آمیز هسته یی کشور ما بود.

آمانو در آخرین گزارش فصلی خود که نوزدهم فوریه انتشار داد اعلام کرد که ایران به فراهم کردن دسترسی مدیریت شده آژانس به کارگاه های مونتاژ سانتریفیوژ، کارگاه های تولید روتور سانتریفیوژ و تاسیسات ذخیره سازی ادامه داده است.

در ادامه ی این گزارش آمده بود که از زمان اجرای برنامه اقدام مشترک، ایران در هیچ کدام از تاسیسات اعلام شده خود به غنی سازی UF6 بالاتر از 5 درصد مبادرت نکرده است و همه ذخایر UF6 غنی شده ی خود را تا سقف 20 درصد اورانیوم 235 از طریق رقیق سازی یا تبدیل به اکسید اورانیوم، مورد فرآوری بیشتر قرار داده است.

در مجموع، تلاش های خستگی ناپذیر تیم هسته یی ایران و اراده ی 2 طرف در رسیدن به تفاهم سیاسی و به دنبال آن توافق جامع و همچنین همکاری بسیار نزدیک ایران با آژانس بین المللی انرژی اتمی باعث شد تا در نشست لوزان گام مثبت دیگری در حل و فصل موضوع هسته یی ایران برداشته شود؛ گامی رو به جلو که زمینه ساز گام های بعدی در این زمینه خواهد بود.