بیانیه لوزان؛ ثمره سیاست خارجی تعاملی

تهران-ایرنا- سرانجام «بیانیه یی مشترک» از دل 17 ماه رایزنی های طاقت فرسا بیرون آمد؛ بیانیه یی که به عنوان مجموعه ی راه حل ها و نیز چارچوب کلی توافق براساس رعایت احترام و حقوق متقابل تنظیم شده است و تداعی کننده ی قاعده ی برد – برد در توافق جامع یی است که اوایل تیر تدوین خواهد شد.

شامگاه پنجشنبه سیزدهم فروردین امسال پس از 9 روز گفت و گوهای پیچیده و نفس گیر در لوزان سرانجام بیانیه ی مشترکی از جانب ایران و 1+5 انتشار یافت؛ بیانیه یی که نشان می داد مجموعه یی از راه حل های لازم به منظور نیل به برنامه ی جامع اقدام مشترک در ابعاد فنی، حقوقی و سیاسی به دست آمده است.

متن بیانیه شامل مجموعه یی از امتیازهای متقابلی است که 2 طرف برای رسیدن به راه حل نهایی به طرف مقابل ارایه کرده اند. ضمن این که این مجموعه راه حل ها راهنمای مفهومی تنظیم و نگارش برنامه جامع اقدام مشترک را فراهم خواهد ساخت. براساس توافق قبلی قرار است ایران و 6 قدرت جهانی تا نهم تیرماه امسال (سی ام ژوئن) به توافق نهایی دست یابند. در پیوند با بیانیه ی مشترک، زمینه های شکل گیری و افق پیش رو بیان چند نکته ضروری است:



1-توافق ژنو و در پی آن تفاهم و چارچوب کلی که در لوزان حاصل شد از آن جهت مهم است که به اختلاف های 12 ساله ایران و غرب پایان می دهد؛ اختلاف هایی که به اعمال تحریم های ظالمانه علیه کشورمان منجر شد. تحریم های غرب علیه ایران که حدود یک سال بعد از پیروزی انقلاب اسلامی کلید خورد با گشایش پرونده ی اختلاف های هسته یی ایران با کشورهای اروپایی و آمریکا در سال 1381 خورشیدی (2002 میلادی) وارد مرحله یی تازه شد؛ تحریم هایی که تا آن زمان به صورت یکجانبه از سوی واشنگتن و برخی پایتخت های اروپایی به صورت مزمن یا مقطعی اعمال می شد پس از انتقال پرونده ی هسته یی ایران از «آژانس بین المللی انرژی اتمی» به «شورای امنیت سازمان ملل متحد» ابعاد گسترده تری به خود گرفت و شورای امنیت و اتحادیه ی اروپا نیز به جمع تحریم کنندگان ایران پیوستند. تیم دیپلماسی در دولت یازدهم با این تفاهم مشترک موفق شد گره ی ناگشوده ی اختلاف هایی که بیش از یک دهه بر روابط ایران و قدرت های جهان سایه افکنده بود را بگشاید.

از این رو 1+5 در بیانیه ی لوزان ضمن تعهد بر خودداری از وضع تحریم های جدید در موضوع هسته یی علیه ایران، متعهد به لغو تمامی قطعنامه های شورای امنیت، همه ی تحریم های اقتصادی و مالی چندجانبه ی اتحادیه ی اروپا و یکجانبه ی آمریکا شد. در نتیجه این تفاهم می تواند به عنوان نقطه ی عطف و شروعی بر بهبود روابط و مناسبات بخصوص در زمینه ی اقتصادی با کشورهای جهان در سایر زمینه ها تلقی شود.



2. نمی توان عزم و اراده ی 2 طرف را در رسیدن به این توافق نادیده گرفت. باوجود حجم بالای اختلاف ها، تیم دیپلماسی ایران و 1+5 به طور خستگی ناپذیر درصدد رفع این بحران برآمدند. 16 دور مذاکرات رسمی میان ایران و 6 قدرت جهان بعد از امضای «برنامه اقدام مشترک» و در کنار آن نشست های دوجانبه، سه جانبه و چندجانبه ی دیگر از جدیت 2 طرف حکایت داشت. «محمدجواد ظریف» و «جان کری» وزیران امور خارجه ی ایران و آمریکا در نشست لوزان تنها در یک جلسه به مدت هشت ساعت و نیم تا پنج بامداد به صورت دوجانبه گفت و گو کردند. بنابراین در پی مداومت و استمرار در این نشست ها بود که قطعه های جورچین هسته یی به مرور زمان و به طور منظم کنار هم چیده شد که در نهایت موجبات شکل گیری این بیانیه ی مشترک را فراهم ساخت.



3. حل و فصل مساله ی هسته یی، کاهش بار فشارهای خارجی و بازسازی و ترمیم روابط خارجی از مهمترین وعده های انتخاباتی «حسن روحانی» رییس جمهوری اسلامی ایران بود. تمرکز جدی بر موضوع هسته یی حتی باعث شد که برخی از مخالفان، وی را به «گذاشتن همه ی تخم مرغ ها در سبد موضوع هسته یی» و بی تفاوتی نسبت به مسایل داخلی متهم کنند اما اهمیت موضوع هسته یی به حدی بود که روحانی بیشترین انرژی خود را صرف محقق کردن این وعده ی انتخاباتی خود کند. البته رویکرد تنش زدا و صلح جوی دولت تدبیر و امید در قالب «تعامل سازنده» نقش بسزایی در اعتمادسازی با جهان داشت. از این رو، تحلیلگران سیاست تعامل سازنده دولت یازدهم و نیز ابتکارهای دیپلماتیک تیم مذاکره کننده ی هسته یی را به عنوان مهم ترین عوامل تاثیرگذار در پیشبرد گفت و گوها و قبول حقانیت جمهوری اسلامی قلمداد می کنند.



4. گرچه رویکرد دیپلماتیک دولت و اتخاذ سیاست تعامل سازنده نقش مهمی در این توافق داشت اما اصل توافق و مذاکره مورد حمایت ارکان اصلی نظام و در صدر آن رهبر معظم انقلاب بود. از همان آغاز گفت و گوهای ایران و قدرت های بزرگ به منظور امضا و اجرایی کردن توافق ژنو (سوم آذرماه 92) رهبری حتی از جزییات مذاکره ها اطلاع کسب می کردند. حمایت مداوم رهبری از اعضای تیم مذاکره کننده ی کشورمان مبنی بر این که آن ها فرزندان انقلاب هستند و نیز اظهار اعتماد نسبت به آن ها گواهی بر این مدعا است.

در طول 18 ماه گفت و گوهای هسته یی، همواره بیانات مقام معظم رهبری سرلوحه ی مباحث دیپلمات های کشورمان بوده است و خطوط قرمزی که رهبری به آن اشاره می کند مورد توجه ی جدی تیم دیپلماسی ایران قرار دارد. به عنوان مثال، تلاش تیم دیپلماسی کشورمان بر توافق یک مرحله یی (همان چیزی که در بیانیه ی مشترک رعایت شده است) در راستای تاکید ایشان بوده است. بنابراین می توان گفت که کلیت نظام جمهوری اسلامی ایران تاکنون پشتیبان توافق هسته یی بوده است و کسی نباید مسوولیت امضای توافق هسته یی را صرفا بر عهده یک قوه بگذارد.



5. موضوع دیگر به هدف ورود تیم مذاکره کننده ی ایران به صحنه ی مذاکره ها اشاره دارد. غرب ادعا می کند که فشار تحریم ها ایران را به پای میز مذاکره ها کشانده است این در حالی است که اگر ایران قدم در وادی مذاکره ها گذاشت نه به معنای تایید ادعاهای واهی طرف مقابل مبنی بر تلاش ایران برای دستیابی به سلاح هسته یی بلکه به دلیل نشان دادن حسن نیت خود به جهانیان و در وهله ی بعد از بین بردن فشارهای ظالمانه ی خارجی علیه ملت ایران بود.

با مشاهده ی تحریم های 36 ساله، غرب و بخصوص آمریکا به این نکته پی برده است که ابزار تحریم ها نه تنها باعث حل مشکل نخواهد بود بلکه روابط را خصمانه تر خواهد کرد. تاکنون چهار نوع تحریم که عبارتند از تحریم های شورای امنیت، اتحادیه ی اروپا و 2 تحریم دیگر از سوی آمریکا (کنگره و قوه ی اجرایی) بر ایران تحمیل شده است اما ایران همچنان به فعالیت های هسته یی صلح آمیز خود ادامه داده است و بدون تکیه بر فناوری و نیروی متخصص خارجی حتا به غنی سازی 20 درصدی نیز دست یافت. پس غرب ناگزیر به حل این موضوع در میدان مذاکره همراه با احترام متقابل شد و در بیانیه ی مشترکی که پنجشنبه سیزدهم فروردین ماه انتشار یافت متعهد شد همزمان با همکاری های ایران، این تحریم ها را لغو کند.



6. بیانیه ی مشترک اعتراف غربی ها به برنامه ی صلح آمیز ایران را برجسته ساخت. برنامه هسته یی ایران همواره صلح آمیز بوده است و مقام های ایران نیز همیشه بر این موضوع تاکید داشته اند. باوجود اتهام دامنه داری که غرب تاکنون مبنی بر انحراف ایران از فعالیت های صلح آمیز هسته یی وارد کرده اما هیچ گونه سندی دال بر این موضوع ارایه نکرده است. ضمن این که ایران هیچ بمب اتمی در اختیار ندارد و خود یکی از امضاکنندگان «پیمان منع گسترش سلاح های هسته یی» (NPT) است.

آژانس بین المللی انرژی اتمی که مسوولیت راستی آزمایی از فعالیت های هسته یی ایران را بر عهده دارد هفت هزار ساعت از تاسیسات هسته یی ایران بازرسی به عمل آورده است. از سوی دیگر بعد از توافق ژنو 10 گزارش ماهانه و فصلی از سوی «یوکیا آمانو» انتشار یافته است که در هیچ یک از آن ها انحراف در برنامه ی هسته یی ایران به چشم نمی خورد. پس بر این اساس، اتهام های غیرمستند دشمنان ایران مبنی بر تلاش تهران برای دستیابی به بمب هسته یی نمی تواند واقعیت داشته باشد.



7. تفاهم شکل گرفته در لوزان اهمیت دیپلماسی را در حل و فصل مسایل اختلافی در سیاست خارجی بیش از پیش نمایان کرد. دیپلماسی به حل و فصل اختلاف ها از طریق مسالمت آمیز اطلاق می شود که همه ی طرف ها مسایل مورد اختلاف خود را پای میز مذاکره حل و فصل می کنند. عنصر چانه زنی در این روش از اهمیتی دوچندان برخوردار و بهترین شیوه برای حل مسایل مورد اختلاف است و گزینه بدیل آن جنگ است که توسل به آن به هیچ عنوان منطقی نیست چرا که بکارگیری روش های نادرست در حل مسایل مورد اختلاف منطقه یی و جهانی هزینه های گزافی را بر کشورها تحمیل خواهد کرد و به قول معروف گرهی که با دست باز می شود را با دندان نباید گشود. همچنین به خاطر سنگ اندازی های مخالفان توافق هسته یی ایران با غرب، تکیه بر دیپلماسی این امکان را فراهم می کند تا تهران با افزایش شفافیت و ابراز حسن نیت خود این سنگ اندازی ها و مانع تراشی ها را مهار کند.



8. شکل گیری این تفاهم کلی اگر یک پیروزی برای 2 طرف مذاکره است اما یک شکست آشکار برای دشمنان توافق و در صدر آن ها رژیم صهیونیستی محسوب می شود که از هیچ کوششی برای ضربه زدن به این توافق فروگذاری نکرده است.

حل و فصل موضوع هسته یی ایران اسباب انزوای برخی از کشورهای عربی منطقه و بخصوص رژیم صهیونیستی را فراهم خواهد آورد؛ رژیمی که با تبلیغات توخالی، ایران هسته یی را خطری جدی برای امنیت و صلح منطقه و جهان معرفی می کند و خود با بیش از 200 کلاهک هسته یی، خودداری از پیوستن به «پیمان منع گسترش سلاح های اتمی»، ممانعت از بازرسی اعضای آژانس از تاسیسات و فعالیت های هسته یی خود، نقض آشکار قوانین بین المللی، کشتار بی رحمانه ی مردم بی گناه و بی دفاع مردم فلسطین و غیره به بحرانی آشکار و دامنه دار در منطقه دامن زده است.

«بنیامین نتانیاهو» نخست وزیر رژیم صهیونیستی که از همان ابتدای گفت و گوها با این توافق ایران و غرب مخالف بود و برای ممانعت از به نتیجه رسیدن مذاکره ها به هر بوته یی دست می انداخت اینک همراه با برخی از کشورهای عربی منطقه در برابر پیشرفت گفت و گوها سر تسلیم فرود آورده است. سخنرانی بی نتیجه ی نتانیاهو در کنگره ی آمریکا، حمله رژیم صهیونیستی به یمن با مشارکت برخی کشورهای عربی منطقه به منظور منحرف ساختن مذاکره ها گوشه یی از کارشکنی ها است که خود حاکی از به سنگ خوردن تیرهای مخالفان توافق ایران و غرب است. نتانیاهو به صراحت انتقاد کرد که مذاکره کنندگان در لوزان چشم خود را بر روی حوادث یمن بسته اند اما حساسیت و پیشرفت گفت و گوها به گونه یی بود که کوچکترین خللی به آن وارد نشد. از سوی دیگر موضع گیری هایی از این قبیل اختلاف های صریح و آشکاری میان رژیم صهیونیستی و مقام های کاخ سفید خلق کرد که تاکنون بی سابقه بوده است.



9. انتشار این بیانیه ی مشترک نشان داد که جامعه بین الملل به برنامه هسته یی ایران مشروعیت می بخشد و به آن احترام می گذارد. ضمن این که برنامه هسته یی ایران همچنان با قدرت پیش می رود و اصل فناوری (تکنولوژی) حفظ شده است. این مسایل به همراه برداشته شدن تحریم ها همان توافق برد- بردی است که 2 طرف بر ان تاکید داشتند. در این نوع توافق غرب نیز اطمینان حاصل خواهد کرد که انحرافی در برنامه ی هسته یی ایران وجود ندارد؛ موضوعی که ایران بارها بر آن تاکید کرده و حسن نیت خود را در این ارتباط نشان داده است.

در یک بازی برد – برد توافقی که بر مبنای «بازی با حاصل جمع صفر» (برد یکی در برابر باخت دیگری) باشد جایی ندارد. در لوزان نیز 2 طرف به تفاهمی دست یافته اند که «بازی با حاصل جمع مثبت» (برد – برد) مشخصه ی بارز آن بوده است. مذاکره چیزی جز داد و ستد امتیاز و رسیدن به اشتراک نظر در حل اختلاف ها نیست. موضوع هسته یی ایران نیز از این قاعده مستثنی نخواهد بود پس باید مطالبه ها و خواسته های همه ی طرف های حاضر در گفت و گوها متوازن باشد.